Gísla saga Súrssonar 9
1. Nú búa þeir skip sitt í ǫðrum stað, Þorgrímr ok Þorkell, ok koma út hingat í Haukadalsárós1 í Dýrafjǫrð þann sama dag, sem Gísli hafði áðr inn siglt byrðinginum. 2. Nú hittaz þeir brátt, ok verðr þar fagnafundr, ok fara nú hvárirtveggju til eigna sinna. Hefir þeim ok gott til fjár orðit, Þorgrími ok Þorkatli. 3. Þorkell var ofláti2 mikill ok vann ekki fyrir búi þeira, en Gísli vann nótt með degi.3 4. Þat var einn góðan veðrdag, at Gísli lét alla menn vinna heyverk, nema Þorkell,4 hann var einn heima karla á bœnum ok hafði lagz niðr í eldhúsi5 eptir dǫgurð sinn. 5. Eldhúsið var tírœtt at lengð, en tíu faðma6 breitt; en útan ok sunnan undir eldhúsinu7 stóð dyngja8 þeira Auðar ok Ásgerðar, ok sátu þær þar ok saumuðu. 6. En er Þorkell vaknar, gengr hann til dyngjunnar, því at hann heyrði þangat9 mannamál, ok leggz þar niðr hjá dyngjunni.
7. Nú tekr Ásgerðr til orða: “Veittu mér10 þat, at þú sker mér skyrtu, Auðr, Þorkeli bónda mínum.”
“Þat kann ek eigi betr en þú,” sagði Auðr, “ok myndir þú eigi mik til11 biðja, ef þú skyldir skera Vésteini bróður mínum skyrtuna.”12
8. “Eitt er þat sér,” segir Ásgerður, “ok svá mun mér þykkja nǫkkura stund.”
“Lǫngu vissi ek þat,” segir Auðr, “hvat við sik var,13 ok rœðum ekki um fleira.”
9. “Þat þykki mér eigi brigzl,” sagði Ásgerðr, “þótt mér þykki Vésteinn góðr; hitt var mér sagt, at þit Þorgrímur hittiz mjǫg opt áðr en þú værir Gísla gefin.”
“Því fylgðu engir mannlestir,”14 segir Auðr, “því at eg tók engan mann undir Gísla,15 at því fylgði neinn mannlǫstr; ok munu vit nú hætta þessi rœðu.”
10. En Þorkell heyrir hvert orð, þat er þær mæltu, ok tekr nú til orða, er þær hættu:
3
Heyr undr mikit!
heyr ørlygi!
heyr mál mikit!
heyr manns bana,
eins eða fleiri,18
ok gengr inn eptir þat.
11. Þá tekr Auðr til orða:19 “Opt stendr illt af kvenna hjali, ok má þat vera, at hér hljótiz af í verra lagi,20 ok leitum okkr ráðs.”
“Hugat hefi ek mér ráð,” segir Ásgerðr, “þat er hlýða mun en ekki sé ek fyrir þína hǫnd.”
12. “Hvert er þat?” kvað Auðr.
“Leggja upp hendr um háls Þorkeli, er vit komum í rekkju, ok mun hann þetta fyrirgefa mér, ok segja þá lygi.”21
13. “Eigi mun því einu mega fyrir hlíta,”22 segir Auðr.
“Hvert órræði23 muntú taka?” segir Ásgerðr.
“Segja Gísla bónda mínum allt þat, er ek á vant at rœða eða af að ráða.”25
14. Um aftaninn kømr Gísli heim af verkinu. Þat var vant,26 at Þorkell var vanr at þakka bróður sínum verkit; en nú er hann hljóðr ok mælti ekki orð. 15. Nú spyrr Gísli hvárt hánum sé þungt.27
“Engar eru sóttir á mér,” segir Þorkell, “en sóttum verra er þó.”
“Hefi ek nǫkkut þess28 gǫrt,” segir Gísli, “at þér þykki við mik at?”
“Sá er engi hlutr,” segir Þorkell, “ok muntu þess víss verða, þó at síðar sé.”
16. Ok gengr nú sinn veg hvárr þeirra, ok varð29 ekki talat fleira at sinni. Þorkell neytir lítt matar um kveldit ok gengr fyrstr manna að sofa. Ok er hann var kominn í rekkju, þá kømr þar Ásgerðr ok lyptir klæðum30 ok ætlar niðr at leggjaz. 17. Þá tók Þorkell til orða: “Ekki ætla ek þér hér at liggja náttlangt né lengra banni.”31
Ásgerðr mælti: “Hví hefir svá skjótt skipaz32 eða hvat berr til þess?” segir Ásgerðr.
Þorkell mælti: “Bæði vitu vit nú sǫkina, þótt ek hafa lengi leyndr verit ok mun þinn hróðr ekki at meiri, þó at33 ek mæla berara.”
18. Hón svarar: “Þú munt ráða verða hugleiðing þinni um þetta;34 en ekki mun ek lengi þœfaz35 til hvílunnar við þik; ok um tvá kosti áttu at velja. Sá er annar, at þú tak36 við mér, ok lát sem ekki sé í orðit;37 ella mun ek nefna mér vátta nú þegar, ok segja skilit við þik,38 ok mun ek láta fǫður minn heimta mund minn ok heimanfylgju, ok mun sá kostr at þú hafir aldri hvíluþrǫng39 af mér síðan.”40
18. Þorkell þagnaði ok mælti um síðir: “Þat ræð ek,41 at þú ger hvárt þér líkar; en eigi mun ek banna rekkjuna náttlangt.”
Hón lýsti brátt yfir því, hvárr42 henni þótti betri, ok ferr þegar í rekkju sína. 20. Eigi hafa þau lengi bæði saman legit, áðr en þau semja þetta með sér,43 svá sem ekki hefði í orðit. 21. Auðr kom nú í rekkju hjá Gísla ok segir hánum rœður þeira Ásgerðar, ok biðr af sér reiði44 ok bað hann taka nǫkkut gott ráð, ef hann sæi.
22. “Eigi sé ek hér ráð til,” sagði hann, “þat sem duga mun, en þó mun ek ekki kunna þik um þetta, því at mæla verðr einnhver skapanna málum,45 ok þat mun fram koma, sem auðit verðr.”
Notes
1: 1 Haukadalsáros, see IV, 1. ↩
2: ofláti, c.f. láta mikinn, “behave arrogantly and somewhat demeaning;” such a person can also hate the daily hard work, such is clearly the case here.
↩
3: nótt með degi (also nótt ok dag, nótt ok nýtan dag); an idiomatic exaggeration. ↩
4: nema Þorkell, note the nom. (nicht acc.) “only Þorkell was inactive.” ↩
5: eldhús, here, of course, not “kitchen,” but the primary building of the farm and the common living area for the residents; S has here eldskáli.
s. 18 23 tírœtt, “100 fathoms” (long). ↩
7: útan ok sunnan undir eldhúsinu, “and on the southern outer wall of the eldhús and a little lower than this;” see Valt. Guðmundsson, Privatbol. s. 244. ↩
8: dyngja, s. zu Egilss. c. 32, 11; a freestanding woman’s house in general. ↩
9: þangat, “thither, in that direction,” meaning, “from there.” ↩
10: mér, “mir,” dativ. ethicus. ↩
12: skera–skyrtuna, when a woman made clothing for a young man, particularly the skyrta, it was a sure sign that there was a love affair between them; for example see, Vatsdœlasaga c. 38 (Fornsögur s. 61). ↩
13: hvat–var, “what happened.” ↩
14: mannlestir, “what can displace a man,” a shame; því fylgðu engir mannlestir, “it all was innocent.” ↩
15: ek tók engan mann undir Gísla, “I did not entertain any another man behind Gísli’s back, so I have not done anything shameful;” see Ældre Borgarth. christenret I, 17 (NgL I, 351): ef kona ekr mann undir bónda sinn, hon er sek þrim mǫrkum við biskup. s. 19. 19. at, “so that.” ↩
18: Ꝩ This verse is formatted as prose in the Jónsson edition, neither is it numbered. For this reason the numeration of the verses from this point on is one count off in Jónsson.
“Hear a great wonder, hear a violent killing, hear about a big deal, hear a man’s killing, one or more.”
- Heyr undr mikit! “significant things are heard here.”
- ørlygi (also see ör-lög), this word cannot mean “monstrous lie,” in this connection but certainly means the same as ølygi, ntr., in the account of Bragi in (Sn. E. I, 436) = “battle, combat, or, violent killing;” also see Sn. E. I, 563; OHG. urliugi, MHG. urliuge. Þorkell implies that the conversation between the women will cause murder and homicide. (See the following.)
- mikit, “significant.” ↩
19: Þá tekr etc., one must assume that Auðr heard Þorkell’s words. ↩
20: at hér–lagi, “something very bad will happen from this.” ↩
21: ok segja þá lygi, “and to declare this (about that which you have reproached me for) a lie.” ↩
22: Eigi–hlíta, “this alone will not be enough;” similarly, Fríssbók 295, 18: eigi muntu því einu fyrir hlíta. ↩
23: órrœði, n. “the way out.” ↩
24: er–vant, “that which makes things difficult for me;” vant, v. vandr. ↩
25: rœða eða af at ráða, “to judge and to decide.” ↩
26: Þat–vant, “it has been custom.” ↩
27: hvárt hánum sé þungt, “whether he feels unwell.” ↩
28: þess, the reason for his mood. ↩
29: varð, namely. = þeim–“do not speak now (this evening) any longer with each other.” ↩
31: né lengra banni, bann (ntr.) this only occurs in this context here; if the meaning of the word is correct (it can only be found in M) it must be as G. Vigfússon notes in his dictionary, “time, span of time;” the whole: “and no longer at all.” ↩
32: skipaz, “such a change (in your mood) has occurred.” ↩
34: Þú munnt–þetta, “this about it as you like.” ↩
35: þœfaz, “quarrel” (particularly in a long-standing argument). ↩
37: 37 sem ekki sé í orðit, “as if nothing has happened.” ↩
38: ok–þik, this could be explained if a valid reason was given up, as in this case. ↩
39: hvílu-þrǫng, f. “lack of enough space in the bed.” ↩
40: ok mun–siðan, this sentence may be an interpolation; it is missing in S. ↩
41: Þat rœð ek, “I affirm that I will allow that.” ↩
43: þau semja þetta með sér, “they settle this (dispute) with each each other,” “they reconcile.” ↩
44: biðr af sér reiði, literally “she bids away (Gísli’s) anger;” meaning, she asks him not to be angry with herf. ↩
45: skapanna (see entry III. B.) málum, “words of fate,” rumination on fate. ↩